Binnen het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) is, in gesprek met verpleegkundigen uit de organisatie, een plan ontwikkeld om verdere professionalisering van verpleegkundigen vorm te geven. Een onderdeel van verdere professionalisering is de academisering van de verpleegkundige beroepsgroep.

Hiervoor is een plan opgesteld en heeft de raad van bestuur strategische gelden toegekend om academische verpleegkunde in een driejarig programma te borgen in de organisatie. Het doel is een impuls te geven aan de vorming van de academische verpleegkunde binnen het LUMC.

Hiermee worden excellente patiëntenzorg, onderwijs en onderzoek dicht bij de patiënt geïntegreerd en uitgevoerd en wordt een verstevigde positionering van verpleegkundigen bewerkstelligd.

Opbouw

Om het programma op te bouwen en te bestendigen, zijn mijlpalen vastgesteld op organisatieniveau en onderverdeeld in twee fases: (1) voor de duur van het programma (jaar 1-3) en (2) voor de fase daarna (jaar 4-5) (zie figuur 1).

De eerste fase begint bij het vormen van een breed gedragen visie, het bouwen van een infrastructuur en tijdspad en het opstarten van activiteiten. In de tweede fase wordt een hoogleraar verpleegkunde aangesteld en een masterprogramma ontwikkeld.

Om de programmadoelstellingen te bereiken is denkkracht nodig. Voor de duur van het programma zijn twee programmamanagers aangesteld, die worden ondersteund door projectsecretariaat. Ook is het programma ondergebracht bij een al bestaande afdeling en is een manager zorg bestuurlijk verantwoordelijk voor het programma.

Na de eerste fase wordt een onderzoeksgroep verpleegkunde ingesteld die, onder leiding van een hoogleraar verpleegkundige, het verpleegkundig onderzoek ziekenhuis-breed verder vorm en inhoud gaat geven binnen de organisatie. Om het programma succesvol te ontwikkelen en te borgen, is een kerngroep opgericht die gevraagd en ongevraagd advies geeft over de opzet, invulling en uitvoering van het programma.

‘Afdelingen kunnen elkaars inspiratiebron zijn’

De kerngroep bestaat uit LUMC-professionals uit de volle breedte van de organisatie die affiniteit hebben met de verpleegkundige beroepsgroep en die een breed netwerk hebben in zorg, onderwijs en onderzoek. Met deze expertise en input wordt een bijdrage geleverd aan de doelstelling van het programma.

Ontwikkeling

Eind 2020 is het programma van start gegaan, na enige vertraging als gevolg van de coronapandemie. Om het programma na drie jaar te bestendigen wordt aan de volgende onderdelen gewerkt:

Visie en focus

Bij het ontwikkelen van het programma is een thema vastgesteld binnen de verpleegkundige beroepsgroep waar een behoefte aan ontwikkeling is gesignaleerd. Het thema is: continuïteit van zorg. Hiermee wordt samenhangende zorg bedoeld die naadloos overgaat van de ene zorgverlener naar de andere, ongeacht waar deze zorg plaatsvindt in het netwerk, zowel binnen als buiten het ziekenhuis.

Activiteiten

Het met elkaar verbinden van verpleegkundigen is een belangrijk doel van het programma. Daarom wordt geïnvesteerd in het opbouwen van een netwerk om te zorgen dat de doelstelling en focus van het programma breed bekend en gedragen worden. In gesprek met verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, verpleegkundig teamleiders en managers zijn afdelingen geïnformeerd over het programma en is verkend hoe onderzoek binnen de eigen afdeling is of kan worden vormgegeven.

‘De combinatie van bottom-up en top-down is essentieel’

Om de focus van het programma – continuïteit van zorg – te ontwikkelen, is het essentieel verder te kijken dan de muren van de eigen organisatie. Daarvoor is een netwerk opgebouwd in de regio met collega’s in de eerste en tweede lijn, onderwijs en onderzoek. Verbinding tussen de verpleegkundigen is ook een middel om te inspireren en kennis en ervaring uit te wisselen in het uitvoeren van onderzoek of projecten.

Daarom worden professionals met een verpleegkundige achtergrond vanuit het LUMC en de regio uitgenodigd deel te nemen aan activiteiten die zich richten zich op het verbinden van verpleegkundigen door kennisuitwisseling en -deling over onderzoek en continuïteit van zorg. Het gaat om deze activiteiten:

• Academische verpleegkundige cafés die maandelijks georganiseerd worden voor verpleegkundige wetenschappers en verpleegkundigen die geïnteresseerd zijn in het uitvoeren van onderzoek.
• Journal clubs: zes-wekelijkse bijeenkomsten waar in gezamenlijkheid een wetenschappelijk artikel wordt besproken.
• Jaarlijkse symposia om (student)verpleegkundigen met elkaar te verbinden die onderzoek uitvoeren en waar zij een podium krijgen om hun onderzoek of verbeterproject te presenteren.
• Winterschool is een vijfdaagse scholing waarin zorgprofessionals zich verdiepen in basis-academische vaardigheden en in de focus continuïteit van zorg. Deze leerlijnen vormen de bouwstenen voor een masterprogramma.

Om verpleegkundigen te stimuleren onderzoek te doen, zijn binnen het programma financiële middelen gereserveerd voor het verstrekken van subsidie. Dit biedt een mooie kans voor verpleegkundigen die willen bijdragen aan betere patiëntenzorg in relatie tot continuïteit van zorg en ontwikkeling van het verpleegkundig beroep.

Masterprogramma

Het ontwikkelen van een masterprogramma is een van de activiteiten waartoe een aanzet wordt gegeven in de eerste drie jaar. In samenwerking met andere masterprogramma’s in het LUMC wordt verkend hoe verpleegkundigen vanuit hun eigen unieke achtergrond kunnen aansluiten in het bestaande masteronderwijs en zich kunnen bekwamen in de focus continuïteit van zorg en academische vaardigheden.

Hoogleraar

De aanstelling van een hoogleraar is belangrijk om richting en inhoud te geven aan zowel onderzoek als onderwijs. Tevens functioneert een hoogleraar als een boegbeeld binnen en buiten de organisatie. Vanaf 1 maart 2022 is een associate professor aangesteld in een tenure track tot hoogleraar.

Successen en belemmeringen

In het initiëren en ontwikkelen van een programma academische verpleegkunde zijn successen en belemmeringen ervaren.

• Het starten in coronatijd heeft de nodige uitdagingen gegeven, maar ook kansen. Zo is gekeken naar mogelijkheden om verpleegkundigen te laten aansluiten bij programma-activiteiten. Er is gezocht naar passende tijdstippen op de dag en mogelijkheden van online aanbieden; zowel voor de LUMC-verpleegkundigen als de verpleegkundigen uit regionale zorginstellingen.
• Door verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, verpleegkundige teamleiders en verpleegkundig/medisch managers erbij te betrekken én met hen in gesprek zijn, wordt een fundament gelegd, zodat het programma toekomstbestendig is. Een voorwaarde is om de medische discipline en andere paramedische beroepen mee te nemen in dit proces. Hiermee wordt gebouwd aan interprofessionele samenwerking en uitvoering van onderzoek met als doel de patiëntenzorg te verbeteren.
• De programmamanagers hebben langdurige werkervaring binnen de organisatie. Het voordeel is dat zij de wegen in de organisatie kennen en hierdoor gemakkelijk verbindingen kunnen leggen voor het proces en de inhoud van het programma.
• Het programma is bottom-up opgericht vanuit de wens van verpleegkundigen om verder te professionaliseren en academiseren. Via commitment en facilitering van financiële middelen door de raad van bestuur is top-down mogelijkheid geboden om het programma te ontwikkelen en te bestendigen. Deze combinatie van bottom-up en top-down is essentieel voor het laten slagen van het programma in de volle breedte van de organisatie.
• Iedere afdeling binnen de organisatie heeft een eigen fase van ontwikkeling van verpleegkundig onderzoek. Een aantal afdelingen heeft al stappen gezet, terwijl andere nog aan de start staan. Zij kunnen elkaars inspiratiebron zijn. Vanuit het programma vraagt dit meebewegen en het ondersteunen van afdelingen bij de fase waarin zij zich bevinden; dit helpt om stappen voorwaarts te maken.
• Uitvoering van onderzoek is een van de vele onderdelen waarmee de verpleegkundige beroepsgroep dagelijks te maken heeft. Dit vraagt om continu zoeken naar commitment vanuit alle lagen van de organisatie. Het is belangrijk iedereen hierin mee te nemen. De kracht is het herhalen van de boodschap waar het programma voor staat. Dit is onder meer mogelijk met werkbezoeken, nieuwbrieven en websites.

Toekomst

In de laatste twee jaar is door de coronapandemie gebleken dat de verpleegkundige beroep onmisbaar is. Dit heeft geholpen de verdere professionalisering en het behoud van verpleegkundig talent te agenderen en prioriteren binnen de organisatie. Om een programma academische verpleegkunde neer te zetten, is het belangrijk visionair te durven zijn en anderen in de organisatie te blijven overtuigen van het belang van het programma.

‘Om verpleegkundig talent te behouden, is het nodig carrièrepaden in te richten’

Verpleegkundige academisering vraagt om leiderschap en het opeisen van zeggenschap in alle lagen van de organisatie. Om verpleegkundig talent te behouden, is het nodig carrièrepaden in te richten van student tot hoogleraar. Hierbij moet het vanzelfsprekend zijn dat op alle afdelingen verpleegkundig onderzoekers deel uitmaken van de teams en dat verpleegkundige onderzoeksgroepen hun positie hebben in het verhogen van de kwaliteit van de zorg van het eigen verpleegkundig handelen.

auteurs

Hilda Mekelenkamp, kinderhematologieverpleegkundige, programmanager academische verpleegkunde en PhD-student
Brigit Zwartendijk, hoofd educatie zorgsector, directoraat onderwijs en opleidingen
Janneke de Man-van Ginkel, associate professor academische verpleegkunde
Anja Brunsveld-Reinders, programmamanager academische verpleegkunde en adviseur kwaliteit en veiligheid, directoraat kwaliteit en patiëntveiligheid

Allen werkzaam in het Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden