Verhuizen naar een verpleeghuis is een ingrijpende gebeurtenis. Een goed gecoördineerde overgang vermindert gevoelens van schuld en verdriet bij de mantelzorger en de kans op onbegrepen gedrag bij de nieuwe bewoner.¹ Zorgprofessionals, zoals verpleegkundigen, spelen een sleutelrol in goede transitiezorg. Toch verloopt de overgang regelmatig suboptimaal: 50 procent van de mantelzorgers ervaart een gebrek aan steun tijdens en na de verhuizing.² Het actieonderzoek ‘Hartelijk Welkom’ richtte zich op de vraag welke behoeften mantelzorgers hebben rondom de verhuizing van hun naaste naar een verpleeghuis en welke verbeteracties nodig zijn.

Methode

Het actieonderzoek is verricht in drie VVT-organisaties in Zuid-Holland Noord. Het onderzoeksteam bestond uit de auteurs van dit artikel. Daarnaast werd een regionaal actieteam gevormd van zorgprofessionals uit zowel thuis- als verpleeghuiszorg, mantelzorgers en cliëntvertegenwoordigers. Het actieteam had als taak in alle onderzoekscycli mee te denken over de onderzoeksopzet en verbeteracties te ontwikkelen, implementeren, evalueren en zo nodig aan te passen.

Op basis van de review van Groenvinck (2021) en input van het actieteam is gekozen voor vier thema’s: (1) emotionele en (2) praktische steun voor de mantelzorger, (3) informatieoverdracht en (4) de samenwerking tussen formele en informele zorg rond de verhuizing naar het verpleeghuis.¹ In cyclus 1 werden mantelzorgers (n=9) geïnterviewd van wie hun naaste 6 tot 15 weken daarvoor was verhuisd naar 1 van de 4 deelnemende verpleeghuizen van de participerende VVT-organisaties.

Ook is een focusgroep gehouden met zes verpleegkundigen en twee verzorgenden uit de thuiszorg en verpleeghuiszorg. Met hen werd gereflecteerd op bovenstaande thema’s. Op basis van de data ontwikkelde het actieteam onder andere drie producten voor mantelzorgers om de transitie te verbeteren. In cyclus 2 hebben de actieteamleden de producten geïmplementeerd. Daarna zijn ervaringen van betrokkenen in kaart gebracht door interviews af te nemen.

In dit artikel belichten we de uitkomsten uit de cyclus 1, op basis waarvan we de producten ontwikkelden. In de rubriek De Meetlat in dit nummer van TvZ wordt ingegaan op de geleerde lessen uit actieonderzoek als onderzoeksmethode in de ouderenzorg.³

Resultaten

Emotionele ondersteuning

Bijna alle mantelzorgers ervaren de overgang naar het verpleeghuis als heftig en emotioneel. Overbelasting speelt hierbij een rol, net als gevoelens van schuld door het beslissen over het lot van hun naaste.

‘Ik had het gevoel alsof er gewoon een storm over me heen waaide […] Dat ik heb moeten beslissen, alleen, om hem daar heen te laten gaan. Nou, dat was zo moeilijk en emotioneel.’ (R6, partner) 

Mantelzorgers vonden emotionele ondersteuning voornamelijk bij naasten. Ze waardeerden het als zorgprofessionals in het verpleeghuis oog voor hen hadden en een troostend of geruststellend woord spraken. Of extra aandacht besteedden aan hun naaste wanneer de mantelzorger naar huis ging.

Van verdere professionele emotionele nazorg was nauwelijks sprake. De meeste mantelzorgers misten dit ook niet; slechts enkele mantelzorgers hadden deze behoefte gevoeld.

Praktische ondersteuning

Mantelzorgers misten wel praktische steun. Ze liepen ‘achter de feiten aan’.

‘Ik ken het zorgsysteem vrij goed […] Maar ondanks de folders die we hadden gekregen […] was het voor mij lange tijd onduidelijk. […] Je weet dat er wat verandert, maar je weet niet precies wat.’ (R1, nicht)

Gemiste informatie ging over hoe de dag van inhuizen eruitziet, financiële en administratieve regelzaken en mee te nemen spullen. De wijkverpleegkundigen herkenden dit. Zij zagen daarnaast dat mantelzorgers informatie missen om hun rol goed te blijven vervullen. Zij benadrukken dat het belangrijk is mantelzorgers te vragen naar hun behoefte aan steun, aangezien deze behoefte per persoon verschilt en ook vaak afwijkt tussen een partner of een kind.

‘Vraag mantelzorgers naar hun behoefte aan steun’

Drie zaken verbeteren de informatieverstrekking over wat er volgens mantelzorgers allemaal komt kijken bij een verhuizing naar een verpleeghuis: (1) tijdiger en overzichtelijker aanbieden van informatie en formulieren, (2) begrijpelijkere taal en (3) een checklist van praktische regelzaken voor overzicht.

Informatieoverdracht

Zorgprofessionals zien dat er medische gegevens worden overgedragen tussen thuiszorg en het verpleeghuis, maar dat dit veel minder geldt voor informatie over gewoonten.

‘Sommige mantelzorgers moeten informatie over gewoonten vaak herhalen’

Zorgprofessionals menen dat mantelzorgers hierin een belangrijke rol kunnen hebben; als zij vooraf persoonlijke informatie over hun naaste overdragen, krijgt de nieuwe bewoner sneller passende zorg en scheelt dat de zorgprofessional tijd en energie. Ook overdracht van informatie over zelfredzaamheid is belangrijk, zodat de bewoner zo lang mogelijk zelfredzaam kan blijven.

‘Iemand kan in de thuissituatie nog behoorlijk veel en is drie weken opgenomen en kan opeens niks meer. […] iemand lijkt wel alles te laten vallen.’ (R4, wijkverpleegkundige en casemanager dementie)

Het is opvallend dat sommige mantelzorgers aangeven op eigen initiatief zorgprofessionals te wijzen op gewoonten, maar zich niet gehoord te voelen omdat ze informatie vaak moeten herhalen.

Samenwerking formele en informele zorg

Met slechts één mantelzorger zijn wederzijdse verwachtingen over de zorg besproken in de weken rondom de verhuizing. De helft van de geïnterviewde mantelzorgers zou dit gesprek prettig hebben gevonden. Voor andere mantelzorgers was die afstemming (nog niet) nodig geweest, omdat ze zich nog te overbelast voelden of te ver weg woonden voor een actievere rol. Het viel op dat veel mantelzorgers niet wisten welke taken zij zouden kunnen en ‘mogen’ vervullen in het verpleeghuis.

‘Ik denk dat die vraag haast té open zou zijn omdat dan mijn wedervraag zou zijn van “Wat kan ik dan doen?” Omdat je daar geen idee van hebt. […] en als ze dan voorbeelden geven; nou prima, fijn.’ (R1, nicht)

Producten

Op basis van deze inzichten ontwikkelden, implementeerden en evalueerden het onderzoeks- en actieteam drie producten voor mantelzorgers. Het gaat om: (1) een checklist met praktische regelzaken om het overzicht te bewaren rondom de verhuizing, (2) een invullijst met de gewoonten van de nieuwe bewoner om sneller persoonsgerichte zorg te bereiken en (3) een inspiratiekaart als leidraad tijdens het intakegesprek om wederzijdse rollen af te spreken. Via https://dementiezhn.nl of via QR-code kun je de producten, implementatiestrategieën en eerste ervaringen met de producten vinden.

Discussie

Verhuizing naar een verpleeghuis is een heftige periode voor mantelzorgers. Zij hebben vooral behoefte aan praktische ondersteuning in de vorm van duidelijke informatie over administratieve en financiële regelzaken en verwachtingen over hun rol in de zorg voor hun naaste in de nieuwe situatie. Gezien de toenemende druk op de verpleeghuiszorg wordt het steeds belangrijker dit gesprek aan te gaan.

‘Ga het gesprek aan over administratieve en financiële regelzaken’

Dit vraagt om specifieke competenties van zorgprofessionals. Ons actieonderzoek geeft inzicht in hoe mantelzorgers en zorgprofessionals de overgang van thuis naar een verpleeghuis ervaren en hoe de overgang ondersteund kan worden. Verpleegkundigen vervullen een ambassadeursrol bij het onder de aandacht brengen van dit thema binnen hun organisatie.

Correspondentie: Franca Corbeij : f.corbeij@activite.nl

Referenties

1. Groenvynck L, Fakha A, Boer de B, e.a. Interventions to improve the transition from home to a nursing home: a scoping review. Gerontologist. 2021;62:369-383.
2. Buuse van den S. Alzheimer Nederland. Als het thuis niet meer gaat. Onderzoek naar de ervaringen van bijna 6.000 mantelzorgers met de laatste periode thuis en de opname in het verpleeghuis. 2019.
3. Corbeij F, Smalling H, Zandbregen E, e.a. Naar het verpleeghuis. TvZ. 2024;4; .